Berlin, 12.12.2001

Panie Kalinowski,

Niy biercie mi tego za z�e, ale opowo�a sie W�m pedzie�, i�e to, jage�cie do sprawy podeszli, je trocha (coby niy pedzie�: blank) niewydarz�ne. Dejcie mi zwolo, �e W�m wy�wietla, czamu to tak miynia.

Po piyrsze:
Blank sztucznie wymy�locie nowe znaki. Ko�dy rzeczyznawca-fachman widzi na piyrsze obe�drzynie, i�e g��wnie Wom o to idzie, �eby w pi�mie �l�nsko rzecz sie odr�nia�a jak nojbardzi od polszczyzny literackiyj . Postrz�d ligwist�w sie to nazywo: �wiad�me rozpodobnienie. Niych sie odr�nio (!), ale tam, kaj sie i w godce r�ni. Takie znaki jak "�" abo "�" ino myl�m, bo dy� po co pisa� "�", pod wiela m�my "�", abo "�", kiej momy "d�". Co�ki �wiat miyni bez "�" d�wiynk pomiyndzy "e" a "o", ino kamrat Kalinowski se wymy�li�, i�e takie "�" pierzi�sko fajnie wygl�ndo na miejscu "�". �l�nzoki, wierza, chc�m na pi�mie widzie� swoja godka. K�mu sie cni za egzotyk�m, niech sie uczy godki "bantu".

Po drugie:
Chyt�m sie za gowa, jak widza, i�e na si�a pr�bujecie zbli�y� �l�nszczyzna ku czeskiyj (a mo�no �u�yckiyj ?) rzeczy. Mo�no my�licie se, �e starocie sie przi tym o naszych zi�mk�w zza Olzy abo pamiyntocie przi tym o czeskich wp�ywach w naszyj godce. Ale wytuplikujcie mi, po jakiymu maj�m �l�nzoki z Czech�w (o tych z polskiyj str�ny ani niy god�m) u�ywa� czeskiyj pisownie. Dy� �l�nsko godka, ty� od tych zza Olzy, to niy je dialekt czeski. Zap�minocie przi tymu, i�e jak ino sie pr�bowa�o na �l�nsku pisa� w mowie miejscowych, to sie u�ywa�o liter polskiygo alfabetu (przik�ad: Akta Miejskie Tarnowskich G�r z 18. wieku), alfabetu, kiery je nojbardzi przistosowany do godki �l�nskiyj, bo i polszczyzna literacko jest �l�nskiymu nojpodobniyjszo.

Wyobra�cie se, �e Morawioki ty� by chcieli mie� swoja pisownia, a ,�e pora wp�yw�w polskich sie tam ty� znojdzie, na si�a by wprowadzili zapis "rz", "sz", �" po to ino, coby pokoza� Czech�m, i�e ich rod niy maj�m, i jak blank inakszo jest ta jeich godka. Jeszcze wyjdzie na to, i�e Morawioki byd�m pisa� "po polsku" a my "po czesku", bez t� ino, coby pokoza� �wiatu, jak sie to r�nimy od reszty. Spisanie ojczystej mowy to zbyt wa�no przile�yto��, coby dzia�a� skirz a wele "motyw�w pozaj�zykowych".

Po trzecie:
Przi wszyskich pr�bach musicie boczy� na jedna sprawa: Pisownia musi by� do�� "giyntko", coby tekst m�g by� czytany na roztomaite sposoby, zale�ne od tygo, z jakiygo �l�nskiygo k�nta tyn co czyto, pochodzi. Bo niy o to idzie, coby �l�nzokom spod Opolo narzuca� gwara Katowic, tym z Katowic za� koza� uczy� sie po cieszy�sku. Jo by niy chcio�, i byda sie przeciw tymu broni� rynkami i nogami, �e w przisz�o�ci, jak tako �l�nszczyzna "na pi�mie" wkroczy do szk� (a tygo wierza wszyscy sam chcymy), jakie� gwary prudnickie musia�y wymiera�, bo "norma �l�nsko" ich niy uwzglyndnio. Dy� ju� jedna norma m�my, co bez nia sie nasz �l�nski coroz wiyncyj traci ("j�zyk og�lnopolski"). Wszystko, co sam robiymy, musi mie� na cylu obr�na wszystkich (!!!) gwar dialektu �l�nskiygo. Przi tymu nojwa�niyjszo musi by� fonetyka, bo bez niyj ni ma gwary.

Co to znaczy w praktyce ? D�m W�m przik�ad:

W ni�szych przik�adach: ("ã" oznaczo nosowe "a", "å" - g�oska postrzednio miyndzy "o" a "a", "ù" - nosowe "u"),


�l�nzok ze zachodniygo dzia�u powiatu Kozielskiygo godo tak (pisza to czysto fonetycznie,pod wiela sie to do):
1. Jåu widzã tù czåurnù krowã uod Drùszczyny (nazwisko).

�l�nzok z Opolo pado tak:
2. Jou widzã tù czåurnù krowã uod Drùscyny .

�l�nzok ze Zabrzo:
3. Jo widza ta czorno krowa od Dr�nszczyny.

�l�nzok z Ku�ni wele Raciborza pado tak:
4. Jo widzam tam czorn�m krowam uod Dr�nszczyny.

Jak by sie to m�g�o pisa� "po �l�nsku" ?
J� widzã tã (abo t�m) cz�rn� (abo cz�rn�m) krowã òd Dr�n�czyny.

W podrynczniku by sie to tak m�g�o (przik�adowo) tumaczy� :
"�" - wymawio sie jak "o", "åu" abo "ou", w zale�no�ci od regionu;
"ã" - w wyg�osie jak "a", "nosowe a", abo nawet "-am" lub "-ym" (Cieszy�skie);
"ò" na pocz�ntku s�owa: jak "o" abo "uo".
"cz", "sz", "�" wymawio sie na obszarach mazurz�ncych jak "c", "s", "z"

Jedna pisownia ale roztomaito wymowa !

I tak trzeba by dzia�a� z ko�d�m cech�m gwary. Przi czym trzeba wiedzie�, i�e niy wszystko do sie tak wy�naczy� i wtedy trzeba by da� przizwolynie na dwie abo nawet wiyncej mo�no��i n.p.
"tã rynkã" abo "tã rãkã" ("t� r�k�");
"baba z chopym" abo "baba z ch�opã"
"wiym" abo "wiã" ("wiem")
"bydã" abo "bãdã" ("b�d�")
w my�l prawid�a:

Tam kaj sie to godzi, jak nojwiyncyj gramatycznych oboczno�ci !

To samo tyczy sie s�ownictwa, co sie go u�ywo ino na czyn�ci �l�nska. Lepszi niech sie wszystkie �l�nzoki ucz�m nowych �l�nskich s��w, jak maj�m zap�mina� stare. I tu musza mocno zwyzywa� kamrata Kulisza, co n�m chce nom przimusi� jake� jedyne w�nskie "normy", bo mu sie zdo, i�e jedna norma wyrobio silno literacko rzecz, a reszta to na hasiok . Dy� kamracie Kulisz !: tako norma to my ju� m�my i to nos w�a�nie sztyruje i skuli tygo chcymy mie� �l�nsko pisownia...

Z jynzykiem je tak, jako ze wszystkim inkszym w �yciu: bez fachowyj wiedzy niy poradzisz �dzia�a� dobryj roboty. D�m W�m i wszystkim, co p�jd�m we wasze �lady, dobro rada: nie zabierejcie sie do dzie�a, zaczym niy przestudiujecie 100 razy tam a nazod "Atlasu j�zykowego �l�ska" Alfreda Zar�by. Wtedy bydziecie widzie�, i�e "to �l�nskie" niy wszyndy jest takie, jak Wy je z doma znocie. Opr�cz tygo przida�oby sie zna� cho� jedyn inkszy s�owia�ski jynzyk i staro�ci jakiyj� mniejszo�ci bezpa�stwowyj (kaszubski abo �u�ycki). Bez spe�niynio tych wymog�w dejcie se lepi pok�j.

Co my�licie ? Na wartko odpowiyd� ju� sie festelnie ciesza. Tukej abo po�lijcie mi ymilka.

P.S: A jak my ju� s�m w tyj przile�yto�ci, to ju� zaniedugo og�osza w internecie nowo propozycja ortografie a gramatyki (zno fto� jake� �l�nske s�owo na "propozycja" ?) podle wiedzy lingwistycznyj o wszystkich gwarach �l�nskich.

Grzegorz Wieczorek "Tyszok"

gwieczor@rz.uni-potsdam.de