Polskoj�zyczna prasa g�rno�l�ska

Cz�� III - Okres plebiscytowy (1919 - 1921)

Po wybuchu rewolucji w Niemczech w listopadzie 1918 roku i przej�ciu w�adzy w Prusach przez SPD zrezygnowano z prewencyjnej cenzury prasy. Cz�� polskoj�zycznej prasy g�rno�l�skiej (szczeg�lnie po wybuchu powstania wielkopolskiego), zw�aszcza zwi�zanej z Ko�em Polskim, za��da�a oderwania G�rnego �l�ska od Prus i przy��czenie go do Polski. Za has�em tym posz�a r�wnie� prasa centrowa (Katolik) i cz�� prasy niezale�nej (Gazeta Opolska). Jednak ju� 10 XII ca�a prasa g�rno�l�ska wydrukowa�a odezw� dzia�aczy Centrum w sprawie samodzielno�ci G�rnego �l�ska, opatruj�c j� swoimi komentarzami. 12 XII w prasie polskoj�zycznej znalaz�o si� ju� jednak dementi tej odezwy podpisane przez Naczeln� Rad� Ludow� Wydzia� �l�ski. Poniewa� dzia�acze SPD przestraszyli si� mo�liwo�ci takiego rozwoju wypadk�w jak w s�siedniej Wielkopolsce na ca�ym obszarze Regencji Opolskiej wprowadzono "stan obl�enia". Praktycznie jednak te tereny (bez Hluczi�skiego, Nyskiego i Brzeskiego) zosta�y oddane w 1919 roku pod nadz�r mi�dzynarodowy.

Od chwili og�oszenia wiadomo�ci o Plebiscycie nawet w najbardziej przedtem stonowanych gazetach zacz�y si� ukazywa� artyku�y i korespondencje pe�ne jadu i nienawi�ci. Zacz�y si� tak�e ukazywa� nowe tytu�y prasowe. Pras� polskoj�zyczn� tego okresu mo�na podzieli� na 4 g��wne grupy: zwi�zane z Polskim Komisariatem Plebiscytowym (G�rno�l�zak, Goniec �l�ski, Katolik Codzienny, Gazeta Opolska), nale��c� do koncernu Napieralskiego (Katolik, G�os �l�ski, Dziennik �l�ski), separatystyczn� (Wola Ludu, Zwi�zek) oraz niezale�n� (Gazeta Ludowa). Prasa separatystyczna by�a wykorzystywana tak�e przez Niemiecki Komisariat Plebiscytowy (by�a to prasa dwuj�zyczna), przez co by�a mocna krytykowana przez pras� PKPl. Polityka PKPl nakierowana by�a na przy��czenie g�rno�l�skiego zag��bia przemys�owego do Polski za wszelk� cen� (powstania, szkalowanie os�b zwi�zanych z NKPl czy sprzyjaj�cych ideom separatystycznym, a tak�e wykorzystywanie drobnych incydent�w i nag�a�nianie ich w prasie do ogromnych rozmiar�w). Prasa "katolikowa" prowadzi�a w�asn� polityk�, cz�ciowo zbie�n� z polityk� PKPl, a w innych sprawach popieraj�ca separatyst�w. Za sprzyjanie separatyst�w Napieralski i jego prasa byli bezustannie atakowani przez Korfantego, jednak w czasie trwania powsta� to w�a�nie w prasie Napieralskiego(ze wzgl�du na najwi�kszy zasi�g i nak�ad) by�y drukowane wszelkie zarz�dzenia dla ludno�ci. Stanowisko najbardziej zbli�one do separatystycznego (oderwania �l�ska od Prus i utworzenia wolnego pa�stwa g�rno�l�skiego pod egid� Ligi Narod�w) zaj�a prasa niezale�na, kt�ra najcz�ciej powstrzymywa�a si� od komentowania zaistnia�ych fakt�w. Idee separatystyczne by�y tak silne w�r�d spo�ecze�stwa �l�skiego, �e nawet prasa PKPl przy polemizowaniu z t� ide� wskazywa�a jedynie na zagro�enie ze strony mo�liwego p�niejszego przy��czenia tego pa�stewka do Niemiec.

W prasie okresu plebiscytowego drukowano r�wnie� dokumenty niemieckoj�zyczne pozostawiaj�c je bez t�umaczenia na polski. Widocznie redaktorzy tych gazet byli pewni, �e ci, do kt�rych skierowana jest ich prasa (czyli spo�ecze�stwo g�rno�l�skie) znaj� biegle oba j�zyki. Prasa tego okresu, aby dotrze� do jak najwi�kszej liczby odbiorc�w, drukowa�a pod winet� w miejscu przeznaczonym na cen� gazety tekst "Przeczyta� i poda� dalej". Pozwala�o to dotrze� do odbiorc�w, kt�rych nie sta� by�o na zakup pisma. Stosowano r�wnie� wysy�anie gazet pod konkretne adresy (bez wcze�niejszej prenumeraty pisma). Jak bardzo skuteczne by�y te zabiegi, pomimo ca�ego jadu zawartego w gazetach PKPl, �wiadcz� wyniki plebiscytu.

Po plebiscycie prasa PKPl zacz�a wykazywa� konieczno�� przy��czenia ca�ego obszaru plebiscytowego do Polski, lub w ostateczno�ci podzia�u G�rnego �l�ska. Do ostatnich dni og�oszenia decyzji Rady Ambasador�w w sprawie G�rnego �l�ska, ca�a prasa �l�ska rozpatrywa�a mo�liwo�� utworzenia niezale�nego kraju g�rno�l�skiego, co �wiadczy o tym, �e idea ta znalaz�a poplecznik�w r�wnie� w Lidze Narod�w. Po og�oszeniu decyzji o podziale �l�ska idea ta zacz�a powoli zamiera�, a analizuj�c wyniki referendum przeprowadzonego w niemieckiej cz�ci G�rnego �l�ska za pozostaniem przy Prusach, w kt�rym ludno�� zdecydowanie opowiedzia�a si� za, wida�, �e �l�zacy byli ju� zm�czeni ca�ym trzyletnim okresem wojny domowej i chcieli jak najszybciej powr�ci� do normalno�ci.

Po plebiscycie zamkni�to niekt�re tytu�y, inne powsta�e dopiero na kr�tko przed plebiscytem zwi�kszy�y sw�j nak�ad. Koncern prasowy Napieralskiego powoli zacz�� traci� swoje wp�ywy, by w 1933 zawiesi� z powod�w finansowych wydawanie gazet. Na pierwszy plan wyr�s� wtedy koncern Korfantego, czyli dawne gazety PKPl przej�te p�niej przez Chrze�cija�sk� Demokracj�.

Piotr Kalinowski