Kò�den jãz�k m� swòje s�ow�rze. Chcem� le naczic gadac ò s�ow�rzach kasz�bscz�ch
- n�prz�d òd tich n�d�wni�sz�ch... Jacz� b�� n�st�rsz� s�ow�rze jãz�ka kasz�bscz�gò? Sk�dka swiat sã
dozn� ò tim, �e na p�niowim sztrãdze B�tu g�d� pò kasz�bskù? Mò�e to je dzywn�, ale
swiat ùczu� ò kasz�biznie w XVIII stalatim dzãka caric� Katarz�nie II. Ta prz�dniczka Rus�ji, jak� zarabcz�a
part pa�stwa pòlscz�gò, b�a òsob� w�szt�con� � znaj�c� sã na n�uce. Dzãka ni pòwst�w�
w latach 1787-89 S�ow�rz Pòr�wnawczi Wsz�tczich Jãz�k�w Europ� � Az�ji. W nym midz� jinszima jãz�kama b��
t� s�owa kasz�bscz�. Materi� do n�gò s�ow�rza pòch�d� m�st z relac�ji Johanna Bernoulli�gò, ùcza��gò
Szwajc�r�, cht�ren wano�i� pò Pòmòrzim. B� òn òb jaczis cz�d w Szczepkòwicach, na zemi S�owi�c�w,
dze òpis�w� jich jãz�k, kùlturã � baro mù sã widza�� n�bò�e�stwa � dr�czi w mòwie
l�du. L�du ò jaczim nigd� prz�d� nie mi� cz�t�. L�du, jaczi b� zw�ny Kasz�bama. Dzãka jegò relac�ji
ò Kasz�bach kòl jezora Gardna, wsz�tc� naczãl� par�ãcz�c kasz�biznã le ze S�owi�cama, chòc
bl�i - w òkòlim Gdunska, Kartuz - b�o dosc wiele Kasz�b�w. Dr�d�i cz�owiek, baro zas�u�ony dl� kasz�bizn�, b�
Kr�sztof Celestin Mr�gòwiusz. Robi� òn midz� jinszima za szk�ln�gò w Gimnaz�ji Akademicczi we Gdunskù.
Ten ju prz�d� mi� cz�t� ò Kasz�bach - cz�j sztud�row� we Kr�lewcu narodz�� sã jegò zajinteres�rowania
kasz�bizn�. Cz�j le prz�jach� do Gdunska, mi� wk� Kasz�b�w � m�g� naczic bad�rowania. Jegò s�u��c� doma b�a
Kasz�bka z Bò��gò Pòla (wejrowsczi kr�jz). Dejade dopi�rkù w 1926 rokù nal�z� dosc t�li czasu, b�
pòjachac do Cecenowa � òstac d��i prz� bad�rowaniach. Czu� midz� jinszima, �e prz�c�sk na nordow�ch Kasz�bach (swòbòdny
� r�szny) szlachùje za rusczim. Pis�, �e je w�rt to bad�rowac. Òdkr�t� przez se s�owiznã zbrz�twi� w s�ow�rzkù.
Jegò s�ow�rzk, co w nym b�o kòl 300 s��w òst� nied�wno nalaz�i we Szczec�nie przez prof. Szultkã �
dr�g� kòpi� w Petersbùrgù przez prof. Pòpòwsk�-Tabòrsk�, dochtorã hònoris causa
Ùniwersytetu Gdunscz�gò. Dokùment jaczi pòwst� w rokù 40 XIX stalat�gò � je wiele w�rt je
to repòrt P.I. Prejsa, Ruska, jaczi gò r�chtow� dl� ruscz�gò prz�dnictwa. Prejs przejach� w 1839 rokù
do Gdunska � trafi� K.C. Mr�gòwiusza. Don�dka b�o wiedzec, �e Prejs òd Mr�gòwiusza dozn� sã wiele
ò kasz�biznie, ter� cz�j maj� ju nalaz�� s�ow�rz Mr�gòwiusza, wi�m� �e Prejs bezma�a przepis� wsz�tkò
òd gdunscz�gò szk�ln�gò. Pò pòlskù repòrt Prejsa òst� w�d�ny dwa raz� w
1843 � 1850 rokù. W latach 60 XIX stalat�gò ùk�za�� sã dwa dok�z� dwùch autor�w jacz� wiele
wnios�� do wiedz� ò kasz�biznie. Autorama b�l�: F. Cen�wa � A. Hilferding. Cen�wa, zw�ny òjcã r�sznot� kasz�bsczi,
napis� Sbornik osnownych slov.... Hilferding, w�zw�n�gòw� materia�� Cen�w� - ten dr�kòw�ny � jinsz� niedr�kòw�n�
òdkr�ca, Prejsa, dod� p�rznã gw�sn�ch � w�dr�kòw� to wsz�tkò w Zbi�rkù s�owinscz�ch �
kasz�bscz�ch s��w, w swòjim b�lno zn�nym dok�zu Resztczi S�owi�n na p�niowim sztrãdze B�tu. Co w�n� - b��
w nym s�ow�rzkù s�owa ca��gò jãz�ka kasz�bscz�gò - � tegò z w�strzedn�ch Kaszub � t�
dialechtu S�owi�c�w. W latach 80 XIX stalat�gò b�o dwùch leks�kògraf�w - mni zn�n�ch. Chòdzy ò
X.G.Pòb�occz�gò � L. Biskùpscz�gò (pòd pseudonimã A. Berczi). Pòb�occzi w�d� w
1887 sw�j S�ow�rz kasz�bsczi... B�� w nym pr�cz kasz�bsczich, jesz kòcewscz� � che�minscz� s�owa, je�l� b��
apartn� òd pòlsczich. Biskùpsczi, zw�n�gùj�c� dok�z� Cen�w�, Hilferdinga, Pòb�occz�gò,
Derdowscz�gò � dod�waj�c� gw�sn� òdkr�ca jãz�kòw� dr�kòw� w latach 1881-91 we warszawscz�ch
Pr�cach Filolod�iczn�ch sw�j S�ownik kasz�bsczi zes�dzkòwi. W 1891 rokù òst� òn w�d�ny jakno apartn�
ks��ka. W 1893 rokù przez Pòlsk� Akademij� Ùcza�osc� w Krakòwie òst� w�d�ny pi�rszi t�m S�ow�rza
jãz�ka pòmòrscz�gò cz�l� kasz�bscz�gò S. Ramù�ta. B� to pi�rszi tak wi�ld�i s�ow�rz
kasz�bsczi. Mi� w se t�li nowòsc�w, prz�c�sk� tak wiele òsobl�wòsc�w kasz�bsczich � g�d� prosto
ò apartnosc� jãz�kòwi kasz�bizn�, �e w�wò�� pr�wdz�w� bùrzã w�strz�d znaj�rz�w mòw�w
� pisarz�w. D� nowi czer�nk � now� d�gã kasz�biznie. Naczi� nowi cz�d w kasz�bsczi leks�kògrafiji � òdc�sk�
sã ja� do dzysodnia na naju swi�dze jãz�kòwi. Ale to ju je jinsz� òpòwiesc. Pòmerania gòdnik
2001
Pawe� Szcz�pta