J�zyk kaszubski nale�y do j�zyk�w zachodnios�owia�skich. Jest jednym z j�zyk�w pomorskich. Usamodzielni� si� najprawdopodobniej ok. XIV w. Przyczyn� wyodr�bnienia si� kaszubszczyzny z innych j�zyk�w s�owia�skich by�a m.in. bariera jak� tworzy�a po�udniowa granica Pomorza - rzeka Note� oraz fakt gromadzenia si� ludno�ci etnicznie kaszubskiej wzd�u� wybrze�a, osiedlaj�cej si� wzd�u� tzw. jednostronnej osi osiedle�czej. Inaczej by�o na przyk�ad je�li chodzi o ludno�� polsk�, kt�ra osiedla�a si� obustronnie wzd�u� Wis�y.

 Granice j�zykowe kaszubszczyzny zmienia�y si� i w ci�gu ostatnich kilkuset lat jej zasi�g si� cofa na wsch�d i zmniejsza. Obecnie mo�na je w przybli�eniu odda� wskazuj�c nast�puj�ce miejscowo�ci: Gda�sk - Star� Kiszew� - Czersk - Chojnice - Cz�uch�w - Miastko - S�upsk, przy czym s� to miejscowo�ci jeszcze wewn�trz kaszubszczyzny. U�ywanie kaszubskiego nie rozk�ada si� r�wnomiernie na wszystkich terenach kaszubskich, np. w Puckiem lub rejonie Strzepcza m�wi� po kaszubsku w�a�ciwie wszyscy. Natomiast w aglomeracjach typu Gda�sk na ok 50 tys Kaszub�w niewielu pos�uguje si� tym j�zykiem na codzie�.

Podstawowe cechy j�zyka kaszubskiego mo�na pokr�tce scharakteryzowa� nast�puj�co:

1. Zast�pienie szeregu cisz�cego (�, �, �, d�) szeregiem sycz�cym (s, z, c, dz). Np. sedzec na zemi - pol. ‘siedzie� na ziemi’, cemno - pol. ‘ciemno’.

2. Konsekwentne utrzymanie opozycji samog�oska jasna : samog�oska pochylona, kt�re wymieniaj� si� podobnie jak po polsku r�g : rogu. Po kaszubsku wymiana to dotyczy wszystkich samog�osek. Np. brz�d:brzadu (pol. ‘owoc’), dim:d�mù (pol. ‘dym’), lud:l�du (‘lud’), sni�g:sniegù (‘�nieg’) , sztr�d:sztrãdu (pol. ‘brzeg’). Opr�cz tego istnieje w j�zyku opozycja samog�oski jasnej w bezokoliczniku i trybie rozkazuj�cym do pochylonej we wszystkich pozosta�ych formach czasownika. Np. gadac - g�d�m - g�d� (pol. ‘m�wi� - m�wi� - m�wi’).

Wymienne samog�oski ilustruje nast�puj�ca tabela:

3. Rozw�j grupy TorT w grup� TarT. Np. warna, barda, warbel, starna, gard - por. pol. ‘wrona, broda, wr�bel, strona, gr�d’.

4. Zmi�kczenie samog�oski przed ar : cwiardi, czwi�rtk - pol. ‘twardy, czwartek’.

5. Rozw�j sonantu l w �/ol. Np. stolp, to�macz�c, wò�k, pò�t, k�p, m�ni� - pol. ‘s�up, t�umaczy�, wilk, p�ot, �ab�d�, b�yskawica’.

6. Cz�ciowa denazalizacja ps�. �/� w �/i. Np.kl�kac, prz�s�gac, jastrzib, cyc - pol. ‘kl�ka�, przysi�ga�, jastrz�b, ci��’.

7. Przej�cie sp�g�osek k’, g’ w cz, d�. Np. taczi d��d�i d�ibczi czij - por. pol. ‘taki d�ugi gibki kij’

8. Labializacja samog�osek o, u, �. Samog�oski te je�li nast�puj� po sp�g�oskach p, b, f, w, m, k, g, h, innych samog�oskach, b�d� stoj� na pocz�tku wyrazu, otrzymuj� przed sob� element labialny (g�osk� �) tzn. przekszta�caj� si� nast�puj�co:

o > �e   w zapisie: ò

u > �y   w zapisie: ù

� > �u   w zapisie bez zmian.

Np. òkò, mòwa, pòle, bùrza, nieùb�tny - pol. ‘oko, mowa, pole, burza, niebezpieczny’.

Je�li przed t� samog�osk� by�a sp�g�oska w, zanika ona. Np. wòda, wùja [�eda, �yja] - pol. ‘woda, wuj’.

9. Inny rozw�j jer�w z czego wynika np. brak tzw. e ruchomego (pol. kotek, kotka, ke. kòtk, kòtka) oraz rozw�j jeru w szw� �, np. grz�mòt (por. pl. ‘grzmot’)

Jãz�k kasz�bsczi je jãz�k z�padnos�owi�nsczi. Je to jãz�k pòmòrsczi. St� sã samòb�tny kòl XIVw. Przicz�na òddzeleni� sã kasz�bizn� òd jinsz�ch s�owi�nscz�ch jãz�k�w b�a midz� jinszima gra�ca na rz�ce Notec� jaka b�a p�niow� gra�c� Pòmòrz� a t� fakt brz�twieni� sã l�dztwa etniczno kasz�bscz�gò wzd�u� sztr�du B�tu, wna�aj�c� sã wzd�u� tak zw�ny jednostronny òs� wno�ny. Jinaczej b�o na prz�mi�r z l�dã pòlsczim, jaczi wna�� sã dwùstronno wedle Wis��.

 Gra�ce jãz�kòw� kasz�bizn� mienia�� sã � òb ostatn� p�rãset lat ji zasyg zmi�szi� sã � prz�s�n�� na �st. Ter� je mò�no nac�chòwac je pòk�z�j�c� n�sl�dn� place: Gdunsk - St�r� Kiszewã - Czersk - Chònice - Cz�och�w - Miastkò - Stolpsk, prz� czim s� to m�le b�n� gra�c�w kasz�bizn�. Ù��wani� jãz�ka kasz�bscz�gò nie je tacz� same w n�ch wsz�tcz�ch m�lach, na prz�mi�r kòl Pùcka abò Strzepcza bezma�a kò�den g�d� pò kasz�bskù. Zato w aglomerac�jach jak Gdunsk na kòl 50 t�s. Kasz�b�w niewiele ù�iw� tegò jãz�ka na codz��.

 Spòdlow� merczi kasz�bizn� je mò�no kr�tkò òpisac na n�sl�dny �rt:

1. Mi�na r�d�i c�sz�cy (�, �, �, d�) na r�g� s�cz�c� (s, z, c, dz). Na przemi�r sedzec na zemi - pol. ‘siedzie� na ziemi’, cemno - pol. ‘ciemno’.

2. Kònsekwentn� ùtrz�mani� òpòzyc�ji samòzwãk widny : samòzwãk pòchilony, jacz� mieniaj� sã dosebno jak pò pòlskù r�g : rogu. Pò kasz�bskù ta mi�na doticzi wsz�tczich samòzwãk�w. Np. brz�d:brzadu, dim:d�mù, lud:l�du, sni�g:sniegù, sztr�d:sztrãdu. Òk�m tegò je w jãz�kù òpòzyc�j� samòzwãkù widn�gò w nieòznacznikù � rozk�zownikù do pòchilon�gò we wsz�tczich jinsz�ch fòrmach czasnika. Np. gadac - g�d�m - g�d�.

Mieniaj�c� sã samòzwãczi pòk�z�je n�sl�dn� t�fla:

3. Rozwij gr�p� TorT w gr�pã TarT. Np. warna, barda, warbel, starna, gard - por. pol. ‘wrona, broda, wr�bel, strona, gr�d’.

4. Zmitczeni� samòzwãkù przed ar : cwiardi, czwi�rtk.

5. Rozwij sonantu l w �/ol. Np. stolp, to�macz�c, wò�k, pò�t, k�p, m�ni�.

6. Dz�low� denazalizac�j� ps�. �/� w �/i. Np.kl�kac, prz�s�gac, jastrzib, cyc.

7. Prze�c� sp�zwãk�w k’, g’ w cz, d�. Np. taczi d��d�i d�ibczi czij - por. pol. ‘taki d�ugi gibki kij’

8. Labializac�j� samozwãk�w o, u, �. Ne samòzwãczi je�l� stoj� pò sp�zwãkach p, b, f, w, m, k, g, h, jinsz�ch samòzwãkach, abò na zacz�tkù s�owa, dost�waj� przed se labialny element (zwãk �) tzn. mieniaj� sã na n�sl�dny �rt:

o > �e   w pis�nkù: ò

u > �y   w pis�nkù: ù

� > �u   w pis�nkù bez mi�n.

Np. òkò, mòwa, pòle, bùrza, nieùb�tny.

Je�l� przed nym samòzwãkã b� sp�zwãk w, nen znik�. Np. wòda, wùja [�eda, �yja].

9. Jinszi rozwij jer�w z czego w�ch�d� np. niesyga tzw. e r�szn�gò (ke. kòtk, kòtka, por. pol. kotek, kotka) � rozwij jeru we szwã �, np. grz�mòt.