« IMPRESSUM

KONTAKT

post@EchoSlonska.com

O �l�sku po �l�sku

- MOTTO -
�lo�zok - to jak "piyrszy w klasie" -
�odyn mu nie pszaje.
Ale - za Boga sie �nim nie rozstaje.

Dycki u siebie w doma

Na co�kij kuli �jymskij jest jyny taki jedne miejsce - za stodo�om od Cichego z kierego w pogodne wieczory wida� pasmo g�rskich grzbiet�w ostro odcinajonce �jymia od nieba.

I te� na co�kij kuli �jymskiej jyny pjy�� synk�w z Parceli w Krzi�kowicach spotyka�o se za tom stodo�om.

Tyn niejmocniejszy, co se �odnymu nie do� pobi�, by� naszym wodzym. Nazywo� se Richu� Zielonka. Jorgu� Maciuga te� nie do� se bele komu pobi� i - on by� jakby tym drugim wa�nym. Trzecim by� Chimek Somerla, szczwortym - Maks od Cichego, a joch by� na ko�cu, bo ko�dy, kiery chcio� to m�g� mnie pobi�.

Ale takich, coby chcieli, prawie nie by�o, bo z Richu�jym, abo Jorgu�jym mieli by do czy�jynio.

Ko�dy kogo� za co� szanowo�. Tych pjyrszych dw�ch - za �jy�a. Chimka za to, �e faro�yczek i jego matka uznali - �e jak wy�dzie ze szko�y w Krzi�kowicach, to zarozki p�jdzie ae uczy� do gimnazjum w Rybniku, a potym bydzie se dalij uszy� na faro�a w Krakowie. Przez to mieli my te� marka u faro�a Pilawy na katelmusku. Maks od Cichego uczy� se u Biedronki na Familokach gry na skrzipce. Poza tym umio� ciekawie opowiada� o roztoma�tych kompozytorach jak: Schubert, Haydn, Bach, Mozart, Czajkowski, Glinka, Moniuszko, Liszt - a zno� ich ze dwaj�cia a mo�no i wjyncyj.

Na Parceli by�o kupa dzieci, ale jak kiery by� starazy abo m�odszy, to se z nami ju� nie kolegowo�, bo nole�o� do inkazej paczki i kaj indziej se te� zbjyrali. Miejsce za stodo�om od Cichego by�o jyny nasze. Przegoni� nas ni mio� �odyn prawa, bo Maks zarozki by ojca zawo�o�.

Jo - tyn ostatni - umio�ech goda� ze starszymi i to tak, �e se snas nie �mioli. Nawet sztajger Walek. Nie by�o na Parceli bardzij uczonego, bo za mondrzejszego - chce nie uczonego - to my mieli Fyrcoka z Libomii, co do roboty na kopalni Anna w Pszowie i z roboty - przez Parcela przechod�jy�.

Przewa�nie wszyjscy somsiedzi robjyli tak samo jak Fyrcok na kopalni Anna w Pszowie; stary Skiba by� maszynistom m szybie Jana, Zycha strzylo� w kamijyniu, Chytrowski by� hajerem, Granieczny zwyk�ym szleprym (�adowaczym - jak na takiego czysto po polsku godali. Ale takich, co czysto po polsku godali mieli my jyny w urzyndach, szko�ach i tam, kaj se do roboty chod�jy�o w bio�ej koszuli i pod szlipsym).

Walek by� sztajgrym - to prawie mjyndzy zwyk�ymi g�rnikami jak gynera� uczony, co to wszystko wjy, a nawet jak nic wjy, to my jyny godali, �e nic chce powiedzie�.

---

Roz te�ech se odwo�y� i spyto�ech Walka jak daleko stond mo�e bye do tych g�r, co to w pogodny wiecz�r - a nikiedy nawet w d�jy� - je wida�? Wyglondajom jak chrubo kryska, co oddzielo �jymia od nieba.

Walek natko� do fajfki tabaki z ose�ki, z kapsy wyciongny� fojercojg z �uski od patrony, wykrzeso� z tego fojercojga - na co rychtyk Poloki godali "zapalniczka" wielko flama - na co rychtyk Poloki godali "p�omie�" - i zakurzy�. Do�� d�ugo nic nic godo�, ale oczami do� nom zna�, �e momy poczeka�, a� on ta fajfka rozkurzy tak, �eby mu uza� nic zgas�a. - Ja t� synki - pado� i jeszcze trzi razy pocyko� swoja fajfka - ta �jymno kryska nad Raciborzym, co le�y w dolinie Odry i przez to go nie wida�, nazywo se Sudety. A ta drugo �jymno kryska obr�ciy� se jakby ta�cowo� i pokozo� palcym na trzi s�upy dymu, co wylatowa�y z kumin�w karwinskich kopalni - to som Beskidy. W pojszczotku - jak widzicie - ni ma g�r. Jest jyny grabowski las, za nim wie� Libomio, co s�ynie z wyrobu cygor i tabaki, libomki. Z Libomi wida� Odra. Ko�dy g�upi wjy, ze rzyka p�ynie tam, kaj je niejni�ej. To se nazywo Brama Morawsko.

---

Walek - jako tyn niejbardzij na Parceli uczony umio� se pogada� z tymi rychtyk Polokami. Drugim takim, co se te� �nimi umio� pogoda�, by� Fyrcok. My z tej rychtyk polskij godki nie wszyjstko rozumieli.

Do szkoly jeszcze �odyn snas pjy�ciu nic chodziy�. Do ochronki te�. Chimek by� tam dwa razy, bo jego mama chcia�a, �eby jeszcze przed szko�om trocha se z rychtyk polskom mowom os�ucho�. Na trzeci roz ju� nie poszo� - a to, co dostol z domu do zjedzynio, to my za stodo�om od Cichego zjedli.

Chimek wolo� pos�ucha� opowie�ci Walka, abo Fyrcoka, co to dycki, jak szo� ze szychty dudom, to se za stodo�om odpoczywo�. Jeszcze roz tela drogi dudom mu zostowa�o. Nikiedy te� prziszli za ta stodo�a inksi somsiedzi, �eby se z Fyrcokym pogoda�. On dycki mio� jaki� ciekawe wie�ci z gruby, z Raciborza kaj by�y ju� Njymce, z Warszawy...

Po drugi, to nigdzi na �wiecie nic by�o tak fajnie, jak za stodo�om od Cichego. Wtedy jeszcze ros�y tam wielgachne brzozy, co my �nich miozga �ciongali. Do popicio, abo do mycio w�os�w baby to bra�y. Sto metr�w od stodo�y lecia�a tako szyroko miedza zarosnyto krzokami. To by�a granica mjyndzy Krzi�kowicami a Rzuchowym.

Przez to Chimek nie chcio� chodzi� do ochronki kaj �pjywali: ta Dorotka, ta malutka, ta�cowa�a dokolutka... Nikiedy z plasteliny lepjyli se taki roztoma�to�ci, �e jak pani Bronia pyta�a, co to jest, to - wszyjstko jedno, co kiery pado� - by�o prowdom. Wolo� Chimek Fyrcoka, Walka i inkszych somsiad�w. My te�.

---

No, to s�uchomy dalij Walka o tej Bramie Morawskij, o Odrze, co przez ta brama przep�ywo z Czech na strona Njymiec i dalij przez Racib�rz, Opole, Wroc�aw a� do morza.

Ludzie! jaki� to bylo ciekawe. Przeca Racib�rz my s�yszeli; s�yszeli my, jak rycza�y fabryczne buczki. Kurz od lokomotywy my widzieli, co ciongny�a pociong z Berlina do Wiednia. Jak wiater wio� od zachodu - a przewa�nie tak wio� - to my s�yszeli gwizd lokomotywy i stukot k� po szynach. Bylo slycha�, a nie wida�.

Przez to s�uchali my tych opowie�ci starszych jak bojek. Wszyjstko sz�oby sprawdzi�, ale przeca my jeszcze byli za mali, �eby se wybra� za Kornowac przez las ku granicy na Lukasynie. Z tego miejsca by�o wida� miasto i Odra, a jak stra�niki se zagapjyli, to i przez granica sz�o przely��. Szmuglyrze mieli ju� w tym przelazowaniu przez granica wprawa, �e dycki im se udowa�o. Wszyjstko sz�o sprawdzi�, ale kiery by nas pu��jy� samych dzie�jy�� kilometr�w?

Ale, niejbardzij to nas ciekawjy�a ta "Brama Morawsko". W rzuchowskim zomku, kaj mjyszko� pon dworu Moczulski - te� je tako pieronowo brama z �elaza. Ale, �eby przez tako brama mog�a se przeci� Odra, co po niej szyfy p�ywajom i roztoma�te barki, tego my se nie umieli wyobrazi�. Wiela� by�o z tego powodu medytacji? A to, �e chyba ta Brama Morawsko bydzie ze sto razy wjynkszo od rzuchowskij, �e k��dka jest na pewno wjynkszo od czopki Jorgusia. On mio� niejwjynkszo czopka, bo jyny Jorgu� mjyndzy nami mio� zostawione d�ugi w�osy, za� my byli sztrzi�oni abo na glaca, abo na grziba.

Ale ojczym Jorgusia by� malyrzym artystom. Malowo� obrazy olejne na zam�wiyni i bez. Od chyntnych nie umio� se da� rady. No, i przez to Jorgu� mio� snas njejwjynkszo czopka. Ale ta k��dka od "morawskiej bramy" musia�a by� jeszcze wjynkszo, a klucz do njyj by� na pewno wjynkszy od nogi Richusia.

No i, �eby rzecz o Bramie Morawskij zako�czy�, dostotech od koleg�w polecyni, �eby se Walka spyta� - jak to rychtyk je? Spyto�ech. Walek zaczon se �mio�, a� musio� fajfa chyci� rynkom, bo by mu wypad�a. Musia�o to by� moi pjyrsze g�upi pytani, bo nigdy przedtym Walek z moich pyta� se nie �mio�. Kiedy ju� mu tyn �mjych przeszo� to pog�osko� mnie po glacy i pado� tak:

- Na wszyjstko przijdzie czas. Za rok, abo dwa p�jdzjecie do szkoly - objon nas wszyjstkich swoimi oczami, bo se kapny�, �e jo pytom w imjyniu wszyjstkich koleg�w. - W szkole se dowejcie, ze Brama Morawsko nie je ani z �elaza, ani z drzewa, Brama Morawsko to jyny je tako nazwa jak Sudety, Beskidy, Tatry ...

G�rnicy niejwjyncyj i nieichyntniyj opowiadali se o robocie na dole, na wjyrchu i kaj tam kiery robjy�. Jakby im ma�o by�o tego �e se narobjom jak konie, to jeszcze bez ko�ca o robocie mogom goda�. Im kiery se bard�jyj narobi� tym bard�jyj se tym chwoly�. I - tym wjynksze mio� u koleg�w uznani.

Dzisiok dlo wielu som to bojki i bery, ale dlo Fyrcoka, Walka i naszych ojc�w robota by�a niejwa�niejszo. Przez to i jo by� tak wychowany, �e jakech do kogo� prziszo� i kozali mi se siedny�, toch dycki siodo� na niejtwardziejszy sto�ek, bo siodani na polstrowane zesle, cho� by�y na miejscu - uznowo�ech za pycha, grzych, co to z tego trza se potym spowiada�.

Jednego przed drugim by�o ga�ba, jak zmarnowo� d�jy� bumelowanjym. Dzieci te�: dziepjyrko po prziniesjyniu trowy kr�likom, wypucowaniu ojcowego ko�a i strzewik�w, pozamiataniu placu - eli kiery mio� w�asno chalupa - nanie�jyniu drzewa do tromby i wonglo do kolkastli, mog�y dziepjyrko se i�� za stodo�a od Cichego. Ju� jako te bajtle byli my przekonani, �e tak je na co�kim �wiecie, a je�li kaj je inakszy to jyny mo�e by� bardzij sztryng i lepszy.

�yci ludzi kaj ind�jyj te� nas interesowa�o. Chcieli my wiedzie�, bo nikiedy jedyn z naszej pjontki co� tam us�yszo� i uza� musio�ech pyta� Walka - czy to prowda, �e...

Walek se �mio� z naszych pyta�, ale nigdy nie wy�mjywo�, ani nie nazywo� nas g�upkami, co se zdarza�o od inkszych, przez to my niejchyntniej pytali Walka co dycki by� pod rynk�, a jeszcze chyntniej Fyrcoka, ale on posiedzio� snami za stodo�om jyny, jak miol na d�jy�. Jak mio� na drugo, abo na noc, to jyny pora s��w w biegu snami zamjyniy�, kozo� Bogu zap�aci� za nasze �yczynio szczyn�liwej szychty i lecio� ku grubie. Za to, �e Walek nom pszo�, to my mu nikiedy ko�o wypucowali, bo on ni miol synka jyny dwie dziolchy, a pucowani ko�a to ch�opsko robota.

Fyrcoka z Libomi mieli my jednak niejbardziej radzi. Od dziecka, jak jyny ze szko�y wyszo�, zaczon robi� na Annie w Pszowie. Zrazu na Fridzie, potym na Szternie. Frida i Szterna to by�y pola wydobywcze na dole. Walek pora razy godo� starszym, a my to s�yszeli, �e jakby Fyrcok mio� szko�y, to m�g�by by� nawet pos�em na Sejm �lonski. Nie bardzo my wiedzieli, co to znaczy, ale to nom styk�o, �eby Fyrcoka zauwa�y�, jak szo� z szychty dudom, a niejbli�ej by�o mu z Pszowa przez Familoki, Parcela - kole stodoly od Cichego - na grabowski las i jeszcze konsek drogi do Libomi. Na tabuli przi drodze by�o napisane LUBOMIA, ale wszyjscy godali - Libomio. I - Krzi�kowice, zamiast, jak by�o na tabuli, Krzy�kowice, i Spr��no zamiast Pstr��na. Ko�dy wiedzio�, o co chodzi.

Latym to jeszcze sz�o, ale niejgorszo by�a dlo Fyrcoka zima. Robjyl na trzi zmiany. Jak mio� na d�jy�, to p� bjydy. Ale jak mio� na drugo, abo na trzecio zmiana, to kole jedynostej w nocy maszerowo� jak palec - som - ku cha�upie. Do Parceli to jeszcze mio� weso�o, bo by�y domki, a w oknach nie pogas�y �wiat�a ale od Parceli ku lesie nie by�o nic, jyny pola. Ani �ywej duszy po drodze.

Przi siebie mio� dycki trzi rzeczy. Pieronym synkato kryka po starziku, co jom a� kandy� z Chin prziwi�z. Drugo rzecz to by�a taszynlampa, co to rychtyk Poloki na to "latarka" godali. A ta trzecio rzecz, to by�a trombka stra�acko. Dosto� jom od ojca stra�aka, jak jeszcze konne wozy stra�acki by�y. Ma�o, chudo trombka, ale g�o�no jak ma�o co.

Nikiedy tak pieronowo su�o �niegiym, �e w d�jy� ch�opa na dwaj�cia metr�w nie by�o wida�, cho� m�g� by� po czornymu obleczony. A jak to jeszcze by� �njyg suchy, to wiater usu� taki zumjynta, ze przely�� nie sz�o. W mro�ne dni to chod�iy� na przimo przez pola, bo by�y wydmuchowiska i pod nogami miol twado.

Nikiedy, jak my zza stodo�y od Cichego zaglondali na Fyrcoka, to nom ch�opa bylo �ol. Starsi te� go �a�owali, �e tak se borok mynczy.

- Przeklud� se na Familoki. Bydziesz mio� gruba pod nosym - dorodzali mu nikierzy familokorze trocha �artym i trocha z serca.

- Ty se d�istej i by� rod, �e mosz gruba pod nosym - odpowiado� Fyrcok. - Jo tam wola mie� pod nosym leluje i inksze kwtotki abo stromiki z jabkami, krzoki z wieprz�wkami, �wjyntojankami...

Nikiedy to se na dole piero�szczok tak narobjy�, �e jak wyjechol i wloz w warzicie pod ciep�o bra�za, a potym se na chwila siod. to wyglonda�o, ze zarozki u�nie. A jak se oblyk, przeloz przez markownia i znejd se na szosyji, to �odnej frelce nic podarowo�. Jednej pado�, �e je gryfno i poszo� by �niom do kopki siana, a inkszo - jak go za taki godani spieronjy�a - to ji pado�, �eby nie by�a tako herno, �odyn karlus ni mo takich rod.

A jak by� geltag abo forszus - na co te rychtyk Poloki godajom wyr�wnanie i zaliczka - to mog�a se Fyrcokowa z niejlepszym �ar�jym na niego w doma czeka�. Musio� wly� z kumplami do Francika na Myto. Francik godali na szynkorza przi kopalni, Myto - godali na skrzi�owani dr�g, kaj jedna prowad�jy�a do Syryni i i Libomi, a drugo na Krzi�kowice przez Familoki i dalij na Rzuch�w, kaj te� by�o skrzi�owani z jeszcze wjynkszym szynkiem ni� u Fancika, ale za to dalij od kopalnie. Tamto skrzi�owani w Rzuchowie nazywalo se �apacz, a szynkorzym by� �yme�ka. Z tego �apacza drogi rozchod�jy�y se na Rybnik i Racib�rz, no, i na Wodzis�aw; ta w leci przez Pszow i Myto.

Mieli g�rnicy w dni wyp�aty kaj zostawia� pinjondze, bo przeca i w Krzi�kowicach mieli po drodze wielki wyszynk u Walczoka. Ale u Francika na Mycie dycki by�o niejwjyncyj spragnionych g�rnik�w, co to w te dwa dni w miesioncu musieli se co� mocniejszego wlo� do brzucha.

Baby z Familok�w, to w te dwa dni w miesioncu wycionga�y swoich ch�op�w od Francika za kragle. Ale Fyrcoczka po starego na Myto nie przijdzie. Za daleko, a po drugi - must dzieci i gowiedzi wachowa�. Jak to przi cha�upie. Dycki je co robi�. Cho�by na tym konsku pola za budynkiym i w zegrodzie przi stromikach owocowych

Te baby z Familok�w by�y dlo swoich ch�opow pieronym sztryng. Nawet ci - jak Fyrcok - co mieli dudom daleko, abo ci ze Rzuchowa, Kornowaca, Pogrzebjynio, Brzezio, Kobyli, Pstr��nej, te� musieli Francikowi placi� i poma�u ku cha�upie se zbjyra� Za to baby ze wsi odp�aca�y se familokorkom jak jyny mog�y. Owocym, jajkami, syrym, mas�ym, �mietonkom.

Fyrcok po kieliszku rod �pjywo�. S�owa przewa�nie wymy�lo� som, a melodyjo po�yczo� od znanych kompozytor�w. Przewa�nie swoimi �pjywkami przezywo� sztajgr�w, abo te baby z Familok�w, co to swoim ch�opom kropelki wypi� by nie da�y i jyny by szporowa�y na te piero�ski cha�upy, �eby jakniejrychlej se z tych Familok�w wykludzi� na swoji.

To by�o marzyni doros�ych a dzieci te� od kolybki tym zara�ano Ko�dy chcio� mie� cha�upka, bo to idzie se co� uchowa�: kura, kr�lika, owca; a koza, to by�a tako podmiejsko krowa. Prawie ko�dy chowo� se te� �winia. Tak dziepjyrko wele �wiont Bo�ego Narodzynio to dostowo� tyn �winiok mjyndzy uszy i by�a uczta, a - przi dobrym szporowaniu - to jeszcze na Wielkanoc zosta�o.

Opr�cz tego w ko�dej cha�upie by� jaki� muzyczny instrumynt: gitara, mandolina, skrzipka, akordeon�w te� nie brakowa�o, a nawet - jak u Jorga Skiby - by�a fishamonia. W ko�dej cha�upie by� te� kiery�, co umio� gra�.

Jak Richu� dwa razy w tydniu pomogo� starszym bratom prziwjy�� z ho�dy ryncznym w�zkiem wongel - co razym z bergami tam se dosto�, a przewa�nie bezrobotni, ale i tacy, co mieli swoi domki, tyn wongel z kamjynio wybjyrali; tym z berg�w topjyli w piecu, a deputatowy sprzedowali - to w tym samym czasie Jorgu� pomogo� Abrahamczykowi w jego wielkim i bogatym gospodarstwie, kaj jego rodzice wynajmowali izby, bo te� jeszcze swojigo se nie dorobjyli. Tak samo Chimkowi rodzice nie dali marnowa� czasu i se lyni�. On te�, zanim dosto� od matki wolne i mog przilecie� za stodo�a od Cichego, musio� pjyrwyj prz�jy�� z pa�skiego ko�czyny dlo kr�lik�w, przibi� na kolik koza, posypa� pszynicy kurom i wrzeszcze� g�o�no - "cygany idom" jak rychtyk sz�y, �eby somsiedzi mogli se przigotowa�, znaczy: spu�ci� psa z ly�cucha, pozamyka� furtki, stany� se w izbie przi oknie za gardinami, �eby nic by�o wida�, i obserwowa�.

Maks od Cichego mio� niejwjyncyj roboty, bo przi jego cha�upie by�o ozim juterek pola. Joch mio� te� niejwjyncyj, ale wolnego czasu. Moi rodzice byli dziepjyrko na etapie szporowanio pinjyndzy na wopno, ceg�a, drzewo i tregry do budowy domu. Ale, nie by�o bez tego, �ebych kierymu� nie pomogo�, co prawie mio� niejwjyncyj roboty., Za to mogli my se pryndzyj zebra� uza� za stodo�om od Cichego, by - niewiadomo kiery to ju� roz - pomarzy� o tym, jak te� tam je za Raciborzym po niymieckij stronie. Mo�no i tam po robocie zbjyrajom se za podobnom stodo�om dzieci i wadzom se o to, kierymu se lepszy na tym �wiecie �yje, czy onym, po niymieckij stronie, czy nom, Polokom?

Ale, tam w g�rach ni majom wonglo, to i g�rnik�w te� ni majom. A przez to i Fyrcoka in mogom mie�.

---

Nikierzi godajom, �e Fyrcok trzimie z diob�ym i przez to nie boji sie po nocach przez las chodzi�. A to se w�jyno stond, �e kiedy� jego sztajger, Majnusz, wloz do Francika na Mycie przed nocnom zmianom na piwo. Pod szyb mio� jeszcze dobre dwie godziny czasu. By� tam te� Fyrcok. Aha, trza wom jeszcze wiedzie�, �e Fyrcok gro� te� rod w karty. Przewa�nie w szkata. Sztajger te� postanowjy� zagra� w tego szkata. Jak ju� tak by�o wele dziewiontej, to Fyrcok pado: - Panie sztajger, na was ju� czas. Przeca mocie nocno zmiana. - Sztajger udowo�, �e nie s�yszy i gro� dalij. Wele dziesiontej Fyrcok uza� godo - Panie sztajger, o tym czasie powinni�cie ju� by� pod szybym, abo w szoli. - Uza� sztajger milczy i udowo, �e nie s�yszy. Dziepjyrko jak ju� tak by�o kole dwanostej w nocy, a karciorze nabrali szwongu, to wtedy Fyrcok uza� pado - Pon sztajger zrobjy� se bumelka, abo je na urlopie i mo nas za b�ozna.

Wtedy sztajger od�o�y� karty i pado tak: - Mo�ymy gra� do rana. joch ju� by� na dole. Robotach rozdo�. Ko�dy wjy, co do niego nole�y. Idzie dobrze, to ni musza �nimi by� przez co�ko noc. Gromy dalij.

�odyn nie bro� powa�nie tego, co sztajger napaplo�, ale o�arty przeca nie by�, a b�oznowa� za fest te� ni mio� rod.

Nad ranym, jak ju� wszyjscy o Majnuszowym godaniu zapomnieli, prziszo� do Francika jedyn z jego brigady po nocnej zmianie. Pieronym se zdziwjy�, �e sztajger ju� gro o tym czasie w karty, bo jak on wyjy�d�o�, to Majnusz by� jeszcze na dole.

- Ni mog by� na dole - pado� Fyrcok - bo co�ko noc gromy w szkata.

- Ni mog gra� swami co�ko noc w szkata, bo by� snami na dole. Dwa razy prziszo�. Roz o p�jedynostej i drugi roz o p�trzecij.

Majnusz nic nie godo�. Pod�jynkowo� karciorzom za towrzystwo, ze �ciany �ciongno� mantel i czopka - cho� na tej �cianie nie by�o ani gwo�dzia, ani hoka. Czysto �ciana.

Ale tyn djobo�, co se �nim Fyrcok kolegowo�, ni mog by� tak istraszny. Fyrcokowy "kamrat z rogami" pomogo� mu jyny chodzi� w nocy po grabowskim lesie. Ma�o kiery w to wierzy�, ale byli tacy, co uwierzyli i Fyrcoka z daleka omijali, a jak ju� nie sz�o, to se �egnali. On uza� przistawio� palce do czo�a i straszy� wszyjstkich g�upkw, co w diobly wierzyli.

Ale, ale... Przigoda z Majnuszym by�a prowdom. �yjom jeszcze ludzie, co jom potwierdzom. Kiery nie wierzy, niech se �pjycho, be oni majom ju� po dziewjy��dziesiont pora lot.

Jak kiery� przeszo� som przez grabowski las, to mog�o by� dwie, abo trzi po po�edniu, to i tak uznany by� za odwa�nego.

Tak doprowdy, to �odyn dok�adnie nie wiedzio�, co w tym lesie by�o i jest takigo strasznego? Wszyscy jyny, godali o jakich� zomczyskach jeszcze z czasow Boles�awa Chrobrego. Tam som taki lochy, co�kiym porosnyte mechym. Jakby tak - nie dej Bo�e - prziszo� kiery za blisko, to skie�znie jak na szly�cuchach prosto do loch�w, kaj som gniozda �miji. Nawet grzibiorze omijali te zomczyska z deleka. Jyny Fyrcok �odnego miejsca w tym lesie se nie bo�. On te� jedyn wiedzio� co� o archeologach z Krakowa i Warszawy, co do grabowskigo lasa przijechali, a on im pokazowo� kaj to som te zomczyska.

Wed�ug tego, co se nieskorzij od tych archeolog�w dowiedzio�, to musiala tam mie� taki dzisiejsze koszary jako� dru�yna zbrojnych od Chrobrego. Znejdli tam te� dwie osady z czas�w mjyndzy VII-VIII wiekym. Dziepjyrko se te Piasty w Libomi i Syryni lyngli. Jakby tak zajrze� na mapa, to Libomio le�y w p�nocnej czyn�ci Bramy Morawskij. Wi�lany z Pa�stwym Morawskim o te zjymie se bjyli.

---

Jak w 1937 roku te geologi po grabowskim lesie szk�odzjy�y, to Fyrcok pora razy ich tam odwjyd�jy�. �odyn - ani z Syryni, ani z Libomi - nie by� taki smia�y jak on. A po drugi, to Fyrcok umio� se z tymi rychtyk Polokami niejlepszy pogoda�, bo niby my te� po polsku godali i godomy, ale te prawdziwe Poloki z Czynstochowy, abo z Krakowa nie umiom se snami porozumie�, a my uza� �nimi. Fyrcok umio� tak te s�owa goda� na "e". Po naszymu godomy: chca, moga, p�jda; libomiki godajom: chcam, p�jdam; za� te rychtyk Poloki padajom: chc�, mog�, p�jd�...

Umi te� Fyrcok na strom goda� - drzewo, na gruba - kopalnia, na bergmona g�rnik, na szola - winda, na glasszrank - byfyj. No ni - "byfyj", to te� po naszymu. Czyste poloki godajom: kredens. Na westa umi Fyrcok powiedzie� "kamizelka" i jeszcze mocka takich s��w zno, co my se z tego �miejymy, a oni ni.

U nas kiszka, to skis�e mlyko. U nich, to je krupniok w strzewie W naszej mowie momy mocka s��w staropolskich. Spytejcie se profesora Miodka z Wroc�awia, eli kiery nie wierzy.

Fyrcok te� by se nikiedy pogodo� z kim� mondrzejszym. Ale z kim? Z babom mog jyny o tym juterku pola za cha�upom. Somsiadom ze wsi te� jyny robota w g�owach. Jak majom trocha wolnego czasu, to bydom szk�odzi� po cha�upie i szuka� roboty, bo dycki se znejdzie co� do naprawjynio. Z rechtorym nic pogodo, bo to panoczek i z bergmonym zadowo� se nie bydzie. Ze sztajgrym na dole abo we warzicie - a niech bydzie i u Francika na Mycie - te� jedynie o robocie pogoda� sz�o. Przi szkacie to se przewa�nie ma�o godo. Faro�yczek te� zno� Fyrcoka, ale jyny jako figlorza, co to umi sztychny�, ale i pomoc te� umi, jak kiery je w potrzebie. Jedni - co go znali - to mu te figle darowali, ale byli i tacy, co go chcieli chyci� za s�owo, donjy�� na policyjo i wlepi� mu sztrofa za ...

Z ksion�ki Rudolfa Pacioka "Fyrcok za briftryjgra"